हात्मा विदुर र चाणक्य महान् राजनीतिज्ञ हुन्। जसले देश, समाज, परिवार र धनसँग सम्बन्धित यस्ता धेरै कुरा भनेका छन् जुन आज पनि सयौं वर्षदेखि उत्तिकै सान्दर्भिक छन्। महाभारत कालमा महात्मा विदुर हस्तिनापुरका महासचिव थिए। उनी एक दूरदर्शी र बुद्धिमान व्यक्ति थिए । उनले महाभारतको युद्ध रोक्न धेरै प्रयास गरे, तर दुर्योधन आफ्नो जिद्दीमा अडिग रहे, जसका कारण यति ठुलो युद्ध देख्नुपर्यो। महात्मा विदुरले आफ्नो विदुर नीतिमा तीन प्रकारका मानिसलाई भुलेर पनि पैसा दिन नहुने बताएका छन् । यस्ता व्यक्तिले पैसा लिएपछि कहिल्यै फिर्ता गर्दैनन् । थाहा दिनुहोस् यस्ता व्यक्तिहरू को हुन्।
अविश्वासी मानिसहरूबाट टाढा रहनुहोस्
महात्मा विदुरले आफ्नो विदुर नीतिमा भनेका छन् कि जो विश्वासयोग्य छैनन्, त्यस्ता व्यक्तिलाई भुलेर पनि ऋण दिनु हुँदैन। यस्ता व्यक्तिबाट पैसा फिर्ता हुने सम्भावना कमै हुन्छ । यस्ता मानिसहरुको नियत सुरुदेखि नै गलत हुन्छ । यी मानिसहरू आफ्ना साथीभाइ र आफन्तहरूबाट एक-एक गरी ऋण लिने र दिने नाममा विभिन्न बहाना गरेर हिँडिरहेका हुन्छन् । यस्ता मानिसहरु धनको विषयमा सम्बन्ध बिगार्न पनि पछि पर्दैनन् ।
गलत काम गर्नेलाई पैसा नदिनुहोस्
नैतिकतामाको विषयमा महात्मा विदुरले वर्णन गरेका छन् कि जसले पैसाको दुरुपयोग गर्दछ, त्यस्ता व्यक्तिहरूलाई पैसा उधारो दिनबाट टाढा रहनुपर्छ। त्यस्ता व्यक्तिहरूलाई ऋण दिइएको पैसा गलत उद्देश्यका लागि प्रयोग गर्छन र पैसा फिर्ता माग्नुभयो भने तपाईंको जीवन खतरामा पर्न सक्छ। त्यस्तै तपाईंले पैसा फिर्ता माग्नु भएन भने, तपाईं उनीहरुको गलत कामको भागेदारी बन्न सक्नु हुन्छ । जसको लागि तपाईंले उल्टै घाटा बेहोर्नुपर्छ।
अल्छी व्यक्तिलाई ऋण नदिनुहोस्
महामन्त्री विदुर भन्छन्, कुनै पनि काम नगर्ने मानिस सधैँ आलस्यमा डुबेको हुन्छ । भुलेर पनि यस्ता व्यक्तिलाई ऋण दिनु हुँदैन । यस्ता व्यक्तिहरु आफैँ कुनै काम गर्दैनन् र परिवारका अन्य व्यक्तिमा निर्भर हुने भएकाले ऋण तिर्न सक्ने क्षमता पनि निकै कम हुन्छ । त्यस्ता अल्छी मानिसहरूले एकपटक ऋण लिएर फिर्ता गर्दैनन्।
